Dionysos ve Eleusis Gizemleri

Yunan gizli cemiyetlerinin çoğunun temelleri gizem okullarında atıldı. Gizem okullarının Yunancası, "kapatmak" anlamına gelen "myein" sözcüğünden geliyordu. Kastedilen, törensel gizleri öğrenmek için gözleri ve ağzı kapalı tutmaktı.

Genç yeni üyeyi gruba kabul eden yetkili için, "gizem lideri" anlamına gelen "mystag gos" sözcükleri kullanılıyordu. Yardımcısı da "kutsal şeylerin açıklayıcısı" anlamına gelen "hierophant'tı.

Tarihçiler, Hz. İsa’nın doğumundan birkaç bin yıl önce bu gizem okullarının kabilelerin tamamından oluştuğunu düşünüyordu. Cemiyete ve kabileye kabul edilmek aynı şeydi. Daha sonraları kültür zaman içinde sofistike bir hal aldıkça, toprak ana Demeter gibi tanrıçalara tapınan orjinal gizem okulları bölünerek çok sayıda gizem okuluna ve başka kültlerle sektlere dönüştü.

En önemli iki gizem okulu, Dionysos ve Eleusis gizemlerine adanmış olanlardı.

Dionysos Gizemleri

Bereket ve şarap tanrısı Dionysos’a tapınma eylemleri. Dionysos Gizemleri’ne tam olarak orji denemese de, bu neşeli, günler süren şarap ve yiyecek dolu festivallerde bol bol cinsellik yaşanırdı. Hatta antropologlar, ilk gizem festivallerine katılan genç erkeklerin hem cinselliğe adım attığına hem de kabiledeki yerlerini bulduğuna inanıyor.

Eleusis Gizemleri

Büyük tahıl tanrıçası ve toprak ana Demeter ve Hades tarafından kaçırılıp yılın üçte birini yeraltında onunla geçirmesi için kandırılan kızı Persephone ya da Kore mitini kutlamak için düzenleniyordu. Persephone yeraltındayken bitkiler de ölüyordu. Ama kızı, her bahar annesi Demeter’e dönüyor, toprak yeniden canlanıp bereketleniyordu.

Tanrıça Demeter’in onuruna festivaller, bütün Yunanistan’da düzenleniyordu. Fakat en özel ve gizli olan, Demeter’in törensel gizemleri insanlara açıkladığı festival, yalnızca Eleusis kentindeydi. Eleusis, daha sonra Atina şehir devletine katıldı.

Bu gizemler, katılmak isteyen herkese açıktı ve büyük kalabalıklarla kutlanıyordu. Törenlere katılanların sayısı arttıkça, festival, belli bir kabilenin üyeliğine katılmaktan çok kişilerin dini seçimine dönüştü. Bu eğilim, Yunanistan ve onun takipçisi Roma İmparatorluğu’nda seküler gizem okullarına öncülük etti.